truyện ngắn Nguyễn Minh Châu lại chưa được quan tâm xem xét một cách đầy đủ và có hệ thống. Đề tài "Yếu tố tâm linh trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975" hy vọng từ một góc nhìn khác góp thêm mảng màu còn trống trong bức chân dung Nguyễn Minh Châu. 20. Đặng Anh Đào (1996), "Truyện cực ngắn", Tạp chí văn học, Số 2, tr. 20 - 24. 21. Đặng Anh Đào (2002), "Sự phát triển nghệ thuật tự sự ở Việt Nam", Tạp chí văn học, Số 2, tr. TRUYỆN NGẮN LÊ MINH KHUÊ SAU 1986 Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số : 60.22.34 TÓM TẮT góp cho nền văn học Việt Nam thời kì trước và sau 1975, đặc biệt là sau thời kì đổi mới. Với sự chuyển hướng từ cái nhìn sử thi sang cái nhìn hiện thực đa diện, đa chiều, phức Cảm hứng triết luận về người phụ nữ và số phận của họ cũng được truyện ngắn sau 1975 chú ý khai thác. Võ Thị Hảo qua chùm truyện Tim vỡ, Nàng tiên xanh xao, Hành trang người đàn bà Âu Lạc tỏ ra đặc biệt hứng thú với đề tài này. Dựa vào cảnh ngộ những người Lần 1: Sau khi Tấm bị ngã xuống ao Tấm hóa thành chim vàng anh, đó là sự hóa thân của một linh hồn trong sáng, hồn hậu. Danh sách các mẫu tóm tắt truyện Tấm Cám ngắn gọn nhất Tóm tắt truyện tấm cám - mẫu 1. Cám là tên của tôi. Tôi có một chị gái cùng cha khác mẹ Tóm tắt Luận án Dạy học truyện ngắn Việt Nam sau 1975 ở trường trung học phổ thông - Việc đổi mới phương pháp dạy học văn cần được tiến hành một cách triệt để và toàn diện: từ quan điểm chỉ đạo đến biên soạn chương trình, từ đổi mới phương pháp dạy học FPF1p. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOTRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2LĂNG THỊ THU LOANĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT KẾT CẤUTRUYỆN NGẮN NGUYỄN MINH CHÂUSAU 1975LUẬN VĂN THẠC SĨNGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAMHÀ NỘI, 2016BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOTRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2LĂNG THỊ THU LOANĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT KẾT CẤUTRUYỆN NGẮN NGUYỄN MINH CHÂUSAU 1975Chuyên ngành Lý luận văn họcMã số 60 22 01 20LUẬN VĂN THẠC SĨNGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAMNgƣời hƣớng dẫn khoa học PGS. TS. ĐOÀN ĐỨC PHƢƠNGHÀ NỘI, 2016LỜI CẢM ƠNĐể hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơnsâu sắc tới thầy giáo Đoàn Đức Phương, người đã tận tình hướngdẫn, giúp đỡ và động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện đề xin gửi lời cảm ơn trân trọng tới các thầy, cô giáo trong tổ Lý luậnvăn học, Phòng Sau Đại học - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điềukiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian của khóa gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình và bạn bè thân thiết đã luônquan tâm, chia sẻ với tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên Nội, ngày 6 tháng 7 năm 2016Học viênLăng Thị Thu LoanLỜI CAM ĐOANTôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi,dưới sự hướng dẫn trực tiếp của Đoàn Đức Phương. Trong quátrình nghiên cứu, tôi có tìm hiểu và tham khảo kết quả nghiên cứu của các tácgiả đi trước với tấm lòng biết ơn và trân cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận vănnày đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõnguồn Nội, ngày 6 tháng 7 năm 2016Học viênLăng Thị Thu LoanMỤC LỤCMỞ ĐẦU .......................................................................................................... 11. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 12. Lịch sử vấn đề ........................................................................................... 33. Mục đích nghiên cứu ............................................................................... 114. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 115. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 116. Phương pháp nghiên cứu......................................................................... 127. Đóng góp của luận văn ............................................................................ 138. Cấu trúc của luận văn .............................................................................. 13NỘI DUNG..................................................................................................... 14Chƣơng 1. KHÁI LUẬN VỀ KẾT CẤU VÀ TRUYỆN NGẮNNGUYỄN MINH CHÂU SAU 1975 ............................................................ Khái luận về kết cấu........................................................................... Khái niệm kết cấu ..................................................................................... Kết cấu truyện ngắn .................................................................................. Truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 ..................................... Quan niệm sáng tác của Nguyễn Minh Châu......................................... Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 ........................... 21Chƣơng 2. KẾT CẤU VỚI TỔ CHỨC CÁC YẾU TỐ NỘI DUNG ........ Kết cấu với tổ chức hệ thống hình tƣợng nhân vật......................... Khái niệm nhân vật văn học và cách phân loại nhân vật ...................... Khái niệm ............................................................................... Phân loại ................................................................................ Kết cấu nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 ..... Miêu tả ngoại hình và hành động .......................................... Biểu hiện nội tâm ................................................................... Sử dụng ngôn ngữ trực tiếp của nhân vật .............................. Kết cấu với tổ chức cốt truyện .......................................................... Khái niệm cốt truyện và cách phân loại cốt truyện................................ Khái niệm ............................................................................... Phân loại ................................................................................ Tổ chức cốt truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 ...... Cốt truyện tâm lý .................................................................... Cốt truyện luận đề .................................................................. Cốt truyện hồi cố .................................................................... 67Chƣơng 3. KẾT CẤU VỚI TỔ CHỨC NGHỆ THUẬT TRẦN THUẬT ..... Kết cấu với tổ chức điểm nhìn trần thuật ........................................ Khái niệm điểm nhìn trần thuật và phân loại điểm nhìn ....................... Khái niệm ............................................................................... Phân loại ................................................................................ Điểm nhìn trần thuật trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 … Điểm nhìn bên ngoài .............................................................. Điểm nhìn bên trong .............................................................. Di chuyển và kết hợp điểm nhìn ............................................. Kết cấu với tổ chức tình huống truyện ............................................. Khái niệm tình huống truyện và cách phân loại tình huống ......... Khái niệm ............................................................................... Phân loại ................................................................................ Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 ... Tình huống tương phản .......................................................... Tình huống nhận thức ............................................................ Tình huống bi kịch................................................................ 102KẾT LUẬN .................................................................................................. 105TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 1091MỞ ĐẦU1. Lý do chọn đề tàiSau năm 1975, đất nước ta bước ra khỏi chiến tranh và trở về với “quỹđạo” của cuộc sống hòa bình, công cuộc đổi mới đất nước diễn ra đòi hỏi phảicó sự gắn liền với công cuộc đổi mới trên mặt trận văn hóa và tư tưởng, trongđó có văn học. Tại thời điểm đó, với tư cách là một người nghệ sĩ công dân,nghệ sĩ dấn thân, Nguyễn Minh Châu đã đi từ ý nguyện “canh tân đất nước”đến ý nguyện “canh tân văn học”. Có lẽ chính quá trình chiêm nghiệm cuộcsống và thể nghiệm nghệ thuật ở cả hai quãng thời gian trước và sau 1975 đãtrở thành một yếu tố quan trọng để ông nhìn về một “thời xa vắng”, nhưngkhông phải tìm vào quá khứ để quay lưng với hiện tại mà là để tự nhìn nhậnlại mình, “tự thay máu” chính mình để nhìn rõ tương lai và quan trọng hơnhết, để tìm con đường đổi mới văn học, nói như nhà nghiên cứu và phê bìnhương Trí Nhàn thì đây là một “sự dũng cảm rất điềm đạm” [30, Ôngnổi lên với vai trò và vị trí quan trọng mà nhà văn Nguyên Ngọc đã khẳngđịnh “Nguyễn Minh Châu thuộc số những nhà văn mở đường tinh anh và tàinăng nhất của văn học ta hiện nay” [26, Những sáng tác tiểu thuyết từMiền cháy cho đến Mảnh đất tình yêu đã mang đến một sắc diện mới trongsáng tác của nhà văn, nhưng có thể khẳng định rằng những sáng tác truyệnngắn từ Bức tranh cho đến Phiên chợ Giát mới thực sự là những tìm tòi mới,với những cái nhìn mới về hiện thực và con Nguyễn Minh Châu đã ra đi về miền miên viễn, nhưng sáng táctruyện ngắn sau 1975 của ông vẫn hiện lên như một thanh nam châm đầy malực, thu hút sự quan tâm nghiên cứu của công chúng bởi những thể nghiệm vàtìm tòi đầy tính sáng tạo trong công cuộc đổi mới nền văn học nước nhà, trêncả hai phương diện nội dung và nghệ thuật. Bên cạnh những phương diện mà2các tác giả đi trước đã nghiên cứu, chúng tôi đi sâu tìm hiểu về nghệ thuật kếtcấu trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau 1975, một yếu tốthuộc về kỹ thuật và thủ pháp sáng tác. Đây sẽ là một minh chứng góp phầnkhẳng định tài năng và sự sáng tạo của nhà văn để tạo nên một tiếng nói riêng,một giọng điệu riêng, một phong cách Nguyễn Minh Châu trên văn đàniệtNam hiện khác, có thể nói kết cấu chính là sự hiện thực hóa, cụ thể hóa ý đồsáng tác của nhà văn thông qua cách thức tổ chức tác phẩm, bởi “trong quátrình quan sát đời sống, tích lũy tài liệu, hình thành ý đồ sáng tác, nhà văn đãbắt đầu vận dụng các nguyên tắc kết cấu để tổ chức nên văn bản tác phẩm”[51, Chất liệu hiện thực thông qua cách bố trí, sắp xếp và tổ chức củakết cấu sẽ hình thành nên hình thức nghệ thuật mang nội dung tự sự cụ thể. Làmột yếu tố thuộc phương diện hình thức, kết cấu giữ vai trò quan trọng trongquá trình thực hiện nhiệm vụ đối với các yếu tố thuộc phương diện nội có kết cấu mà tác phẩm trở thành một chỉnh thể thống nhất dựa trên mốiliên hệ giữa các yếu tố bên trong nội dung và bên ngoài hình thức với mụcđích sáng tạo của nhà văn. Điều này vừa góp phần biểu hiện thế giới nghệthuật, vừa đem lại tính hiệu quả cao cho sự tập trung chủ đề và sự thống nhấttrong tư tưởng của nhà văn. Từ đó, tác phẩm sẽ trở nên có linh hồn và cóđược một sức sống lâu bền đối với bạn đọc qua nhiều thế hệ. Vì vậy, việcnghiên cứu nghệ thuật kết cấu chiếm một vị trí quan trọng trong hệ thống cácphương tiện tự sự nói chung và truyện ngắn nói ngắn Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau 1975 còn được chọngiảng trong chương trình Ngữ văn mới ở các cấp học Bến quê - THCS vàChiếc thuyền ngoài xa - THPT. Vậy nên việc nghiên cứu nghệ thuật kết cấutruyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 ngày càng có ý nghĩa thiết thực đốivới công việc giảng dạy và học tập trong nhà tất cả những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài Đặc sắc nghệ thuậtkết cấu truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975 cho luận văn của mình. Đâysẽ là cơ hội để người viết tìm hiểu và khẳng định vai trò cũng như nhiệm vụcủa kết cấu đối với việc tổ chức các yếu tố nội dung và tổ chức nghệ thuậttrần thuật, trong những sáng tác truyện ngắn Nguyễn Minh Châu giai đoạnsau 1975 trên tinh thần khoa Lịch sử vấn đềKể từ khi truyện ngắn đầu tay Sau một buổi tập 1960 ra đời, cho đếntác phẩm cuối cùng Phiên chợ Giát 1989 được Nguyễn Minh Châu hoànthành trên giường bệnh, trong suốt quãng thời gian gần 30 năm lao động nghệthuật không mệt mỏi đó, tính cho đến nay, sáng tác của ông luôn nhận đượcsự quan tâm và chú ý của công chúng cùng với nhiều bài viết, chuyên luận vànhững công trình nghiên cứu khoa Nguyễn Minh Châu, con người và tác phẩm Tôn Phương Lan vàLại Nguyên Ân biên soạn, Nguyễn Minh Châu, tài năng và sáng tạo nghệthuật Mai Hương sưu tầm, biên soạn và giới thiệu, Nguyễn Minh Châu vềtác gia và tác phẩm Nguyễn Trọng Hoàn giới thiệu và tuyển chọn là sự tổnghợp nhiều bài viết của giới nghiên cứu và phê bình trong việc đi sâu tìm hiểucon người và sáng tác của nhà văn trên cả ba mảng tiểu thuyết, truyện ngắnvà tiểu luận phê bình. Trong giới hạn của đề tài nghiên cứu, người viết chỉđiểm qua những ý kiến và bài viết có liên quan đến truyện ngắn của 1975, với việc xây dựng được không khí huyền diệu và hàohùng của thời kháng chiến, đặc biệt là hình tượng người anh hùng, truyệnngắn Nguyễn Minh Châu đã được dư luận chào đón nồng nhiệt. Có thể kể đếnbài viết của những tác giả như Nguyễn Kiên với Đọc Những vùng trời khácnhau của Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Thanh Hùng với Cái đẹp và cái haycủa Mảnh trăng cuối rừng, Nguyễn Hòa với Cái sợi chỉ xanh óng ánh ấy,4Nguyễn Thanh Tú với Nghệ thuật kể chuyện trong Mảnh trăng cuối rừng,Nguyễnăn Bính với Vẻ đẹp của nhân vật Nguyệt và nghệ thuật xây dựngnhân vật của Nguyễn Minh Châu,…Sau 1975, hàng loạt truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu lần lượt đượccông bố đã tạo nên sự kiện có tiếng vang trong đời sống văn học. Đáng lưu ýlà cuộc hội thảo Trao đổi về truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu những nămgần đây do báoăn Nghệ tổ chức vào tháng 6 năm 1985. Bên cạnh những ýkiến còn tỏ ra băn khoăn và nghi ngờ thì đã có ý kiến nêu cao sự tìm tòi vàđổi mới của nhà văn. Phong Lê cho rằng “Đúng là Nguyễn Minh Châu làngười có giọng điệu riêng, mà nói đúng hơn, anh là người đa giọng điệu. Cáiđa giọng điệu, cái đa thanh của cuộc đời đã vào anh. Tất cả các cung bậc cótrong đời cái cao thượng, cái ti tiện; cả cái bi lẫn cái hài, anh đều đưa vàotruyện” [25, Lê Thành Nghị cho rằng “Tác giả thay đổi “chấtgiọng”, thay đổi góc nhìn phần lớn để truy tìm đến tận cùng những biểu hiệntâm lý phức tạp, tác giả lựa chọn chất châm biếm - trào lộng Bức tranh,Khách ở quê ra,…, nhiều thiên truyện như một giả định, vấn đề được nêu ranhư một luận đề, các chi tiết nhiều khi mang màu sắc minh họa” [25, cuộc hội thảo, giới nghiên cứu và phê bình đã dần đi đến khẳng định quátrình đổi mới tích cực và hiệu quả của Nguyễn Minh Châu. Ngô Thảo với bàiĐọc những tác phẩm mới của Nguyễn Minh Châu, sau khi phân tích Ngườiđàn bà trên chuyến tàu tốc hành, tác giả đã đánh giá cao năng lực của nhàvăn trong việc phân tích và thể hiện những biến động tâm lý khá phức tạp củanhân vật. Bên cạnh đó, tác giả nhận xét “Đưa nhân vật cũng như người đọcđối diện với cuộc sống trần thế, những vấn đề trần thế đang là một xu hướngtrong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu. Cách nhìn ấy làm cho truyện ngắncó chiều sâu, lối nhìn đời có chiều sâu … Hạng, Bức tranh, Đứa ăn cắp,Sắm vai, Giao thừa, và cả Mẹ con chị Hằng, mỗi truyện một vẻ, nhấn về một5phía, nhưng đều có chung âm điệu phê phán khá gay gắt những thói đời, khitác giả thể hiện lại nó một cách khách quan” [25, Trần Đình Sửvới bài viết Bến quê - một phong cách trần thuật giàu chất triết lý đã nhậnxét “Bắt đầu từ truyện ngắn Bức tranh, rồi tập Người đàn bà trên chuyếntàu tốc hành và nay là tập Bến quê, truyện ngắn của Nguyễn Minh Châuxuất hiện như là một hiện tượng văn học mới, một phong cách trần thuật mới… hướng ngòi bút của anh vào việc phát hiện các hiện tượng đời sống trongchiều sâu triết học và lịch sử, thể hiện nhu cầu chiêm nghiệm, tự đối thoại vớichính mình và với ý thức của mình” [25, Lại Nguyên Ân với bàiSáng tác truyện ngắn gần đây của Nguyễn Minh Châu, trên cơ sở nhận xét vềxu hướng triết lý nhận thức của nhà văn, tác giả đã tạm xếp thử các truyện ấyvào một số dạng chính sau “Từ loại truyện “tự thú” mà trung tâm thường làmột nhân vật đang “sám hối”, đang tự phân tích, phê phán bản thân về đạođức, lối sống, nhà văn đã chuyển sang thể nghiệm loại truyện tuy có dạng thức“tự nhiên”, khách quan nhưng phê phán gay gắt những lối sống vô ý thức,vâng theo những chuẩn mực thông tục, không hề lường tới hậu quả, không hềbiết tới thực chất lối sống của mình là gì. Thêm một bước nữa, nhà văn đi tớiloại truyện cũng có dạng khách quan tự nhiên, nhưng không phải để lên án,phê phán đối tượng cụ thể nào mà chủ yếu để nhận thức những tình thế,những khía cạnh trái ngược vốn có trong đời sống con người” [25, ĩnh Cư với bài viết Về những yếu tố tiểu thuyết trong truyện ngắn củaNguyễn Minh Châu đã khẳng định Khách ở quê ra và Phiên chợ Giát “xuấthiện lối hành văn “giao hưởng” vang vọng dư âm những giọng nói khác nhau… xuất hiện nhân vật tiểu thuyết đích thực - một con người nhiều chiều, mộttính cách vừa mâu thuẫn vừa thuần toàn, vừa cá biệt vừa tiêu biểu, vừa là sảnphẩm của quá khứ lịch sử tối tăm, vừa tỏa sáng của nhân tính vĩnh hằng củanhững giá trị đạo đức muôn đời, một người nông dân chân lấm tay bùn nhưng6đồng thời lại là một “nhà tư tưởng” có thế giới riêng, có tiếng nói riêng,tiếng nói ấy lan xa khắp nơi trong tác phẩm, hòa điệu và nghịch điệu phứctạp với tiếng nói tác giả” [25, Đỗ Đức Hiểu với bài Đọc Phiên chợGiát của Nguyễn Minh Châu đã khẳng định truyện ngắn “có một tầm cỡ lớn”và đánh giá cao về mặt nghệ thuật như sau “Phiên chợ Giát là một truyệnmở; từ cái lô gích của ngôn ngữ trên bề mặt, truyện đi tới ngôn ngữ thứ hai,ngôn ngữ biểu tượng, xiêu vẹo, những ảo giác, với những cơn sốc, nhữngnghịch lý, tức là một thế giới quyện nhòe của hư và thực, đó là những kí hiệuriêng của Nguyễn Minh Châu trong truyện ngắn này” [25, Nguyễnăn Hạnh với Nguyễn Minh Châu những năm tám mươi và sự đổi mới cáchnhìn về con người, qua phân tích Bức tranh, Người đàn bà trên chuyến tàutốc hành, Cỏ lau, Mùa trái cóc ở miền Nam, tác giả nhận xét “Khẳng địnhcái đẹp, chất thơ của đời sống, nhưng Nguyễn Minh Châu không thi vị hóacuộc sống, không nhìn cuộc sống một chiều, dễ dãi. Cuối cùng anh hiểu rằngcuộc sống, bao giờ cũng vậy, có cả ánh sáng và bóng tối, có cả dương và âm,rằng bản chất con người hoàn toàn không đơn giản, và mỗi bước đi lên củaxã hội, của cuộc sống cực kì chật vật, mâu thuẫn, đầy thăng trầm và nhiều khirất đau đớn” [25, Kỷ yếu Hội thảo 5 năm ngày mất Nguyễn Minh Châu vào năm1995, giới nghiên cứu và phê bình đã tiếp tục khẳng định tài năng và sự sángtạo của nhà văn. Đinh Trí Dũng với bài viết Nguyễn Minh Châu và sự trăn trởcủa một ngòi bút đầy trách nhiệm đã khẳng định “Nguyễn Minh Châu nhưmột người lính hành quân không mệt mỏi, luôn trăn trở đào sâu vào nhữngtầng vỉa mới của đời sống, phát hiện những kiểu người mới, những giá trịmới. Và giọng văn của Nguyễn Minh Châu cũng có những biến đổi ân tình,sâu sắc, nhiều lúc “đầy trắc ẩn” [25, Nguyễn Trung Hiếu với Trở lạiChuyến tàu tốc hành của Nguyễn Minh Châu” đã nhận xét “Một trong7những cái lạ của Nguyễn Minh Châu là Người đàn bà trên chuyến tàu tốchành. Lạ về nhân vật, lạ về kết cấu và lạ về cả lô gích của chuyện. Nó gâycảm giác nửa tin nửa ngờ, nhưng nó quả có một sức hấp dẫn bàng hoàng”[25, Lê Quang Hưng với bài viết Một hình tượng nông dân điển hìnhtrong sáng tác của Nguyễn Minh Châu về nhân vật lão Khúng trong Khách ởquê ra và Phiên chợ Giát đã nhận xét “Nhân vật lão Khúng là sự trộn lẫnnhững sắc màu thẩm mĩ đối lập một cách độc đáo để tạo nên “con người”này bản năng và lý trí, hoang sơ và lọc lõi, chấp nhận và đấu tranh, đơngiản mà cũng lắm quanh co giằng xé” [25, sản văn học của Nguyễn Minh Châu vẫn không ngừng nhận được sựquan tâm, hưởng ứng của dư luận trong và ngoài nước với nhiều bài viết đượcđăng trên các báo và tạp chí, ngay cả khi đất nước đã bước sang thiên niên kỉmới. với bài Nguyễn Minh Châu và sáng tác của anh đã khẳngđịnh những đóng góp của nhà văn trong việc mở ra cho văn học những cáimới trên phương diện đề tài và hình tượng nhân vật. Dương Thị Thanh Hiênvới Truyện ngắn Nguyễn Minh Châu đã phân tích các hình ảnh biểu tượng tạonên chất trữ tình, triết lý cho tác phẩm. Lê Quý Kì với bài viết Nguyễn MinhChâu viết về chiến tranh và sau chiến tranh, qua phân tích hai truyện ngắnCỏ lau và Mùa trái cóc ở miền Nam, tác giả đã khẳng định đóng góp của nhàvăn trong xây dựng nhân vật với những đặc trưng cơ bản của thời đại và sựphức tạp, chứ không phải là sự giản đơn một chiều “Nguyễn Minh Châubuộc nhân vật của ông phải đối mặt với cả quá khứ và hiện tại - một quá khứkhốc liệt, đầy thử thách chưa xa và một hiện tại đầy rối rắm, phức tạp đangphơi ra trước mắt … Phơi bày những góc khuất trong tâm hồn người línhtrong chiến tranh, nhưng không làm lu mờ chiến thắng của họ, trái lại cònlàm sâu sắc thêm, vĩ đại thêm chiến thắng đó … bối cảnh mà các nhân vậtcủa ông hoạt động ở trong đó. Bối cảnh này, dưới con mắt Nguyễn Minh8Châu, thật là ngổn ngang. Ngổn ngang không phải chỉ trên mặt đất, mà ngổnngang chính trong lòng người” [26, các bài viết được in tổng hợp trong ba cuốn sách nêu trên, ta cóthể kể đến bài viết của các nhà nghiên cứu khác như Đoàn Đức Phương vớiChiếc thuyền ngoài xa và thông điệp nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu. Tácgiả đã nêu rõ tài năng của nhà văn trong phản ánh cách nhìn đa dạng, nhiềuchiều về cuộc sống và con người, phát hiện bản chất thật sau lớp vỏ đẹp đẽbên ngoài. Gần đây là Lê Huy Bắc với bài viết Đa văn bản trong Chiếcthuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu. Tác giả đã khám phá và đi sâu phântích bốn tầng văn bản trong truyện ngắn, bao gồm văn bản về nghệ thuật, vănbản về nghệ sĩ Phùng, văn bản về nữ quyền và văn bản về nhân cạnh đó, ta không thể không nhắc đến hai cuốn chuyên luận vềNguyễn Minh Châu và sáng tác của ông. Tôn Phương Lan với Phong cáchnghệ thuật Nguyễn Minh Châu trên cơ sở nghiên cứu tư tưởng nghệ thuậtcũng như quan niệm về hiện thực và con người của nhà văn, tác giả đi đếnphác họa những nét cơ bản về phong cách nghệ thuật Nguyễn Minh Châuthông qua sự tìm hiểu các bình diện về hệ thống nhân vật, tình huống, điểmnhìn trần thuật, giọng điệu và ngôn ngữ. Nguyễn Minh Châu và công cuộc đổimới văn học Việt Nam sau 1975 của Nguyễnăn Long và Trịnh Thu Tuyếttác giả đã khẳng định vị trí và tài năng của nhà văn trong đổi mới ý thức nghệthuật, đổi mới thế giới nhân vật, đổi mới kết cấu và nghệ thuật trần thuật khiđặt vấn đề nghiên cứu sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Minh Châu trong sựvận động của văn xuôi đương đại. Tuy chưa phải là hai công trình nghiên cứuchuyên biệt về truyện ngắn, nhưng các tác giả cũng đã dành phần lớn dunglượng trong phân tích tác phẩm truyện ngắn để góp phần minh họa cho phần lýthuyết thêm thuyết tác truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu còn được đề cập khánhiều trong các công trình luận án, luận văn, khóa luận cũng như trong công9tác giảng dạy tại các trường phổ thông và chuyên nghiệp trên cả nước. Có thểkể đến các luận án như Mạch lạc và hệ thống sự kiện trong một số truyệnngắn Nguyễn Minh Châu Trần Thị Thu Hiền - ĐHSP Hà Nội, Nghệ thuật tựsự trong truyện ngắn sau 1975 của Nguyễn Minh Châu Lê Thị Hoa - ĐHSPHà Nội, Hàm ngôn trong một số truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu Lươngăn Hà - ĐHSP Hà Nội,… Những luận văn như Những đóng góp của NguyễnMinh Châu trong quá trình đổi mới của văn học Việt Nam hiện đại Trần ThịThái - ĐHKHXH&N Hà Nội, Lời văn nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn MinhChâu Nguyễn Thịân - ĐHSP Hà Nội 2, Thế giới nghệ thuật truyện ngắnNguyễn Minh Châu Nguyễn Thị Phương Thảo - ĐHKHXH&NHà Nội,Nghệ thuật trần thuật trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu Phạm Thị Hồng ĐHSP Hà Nội, Phân tích phần hội thoại trong truyện ngắn của Nguyễn MinhChâu Ngô Thị Thu Phương - ĐHSP Hà Nội, Cốt truyện trong truyện ngắnNguyễn Minh Châu sau 1975 Kiều Thị Loan - ĐHKHXH&N Hà Nội,…Riêng về vấn đề kết cấu trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu đã có mộtsố bài viết và công trình nghiên cứu đề cập Trọng Hoàn với bài Truyện ngắn Bức tranh - sự đối diện vàthức tỉnh lương tâm, sự khám phá khuôn mặt bên trong của con người đã chorằng Nguyễn Minh Châu đã sử dụng “kết cấu trùng điệp có tính liên khúc”[25, để khám phá ra mặt khuất lấp ẩn sâu trong tâm hồn nhân cơ sở đề cập đến vấn đề đổi mới kết cấu trên phương diện tổ chứccốt truyện, Trịnh Thu Tuyết đã khẳng định “Khảo sát các sáng tác củaNguyễn Minh Châu ở thập kỉ 80 có thể thấy khung cốt truyện của ông đượcnới lỏng đến mức nhiều lúc dường như không còn truyện, chỉ là những mảnhđời vụn vặt, những trạng thái tâm lí như là vu vơ…, những xung đột chỉ phácra mà không giải quyết” [35, Nhận định trên cũng đã bao hàm mảngtruyện ngắn trong đó. Tác giả đưa ra dẫn chứng qua việc phân tích một số10sáng tác tiêu biểu gắn với phân loại cốt truyện, có kèm theo tình huống. Đốivới loại cốt truyện triết lý luận đề, tác giả khẳng định “Trong kiểu cốt truyệnkhông có biến cố này, không có những đột biến và xung đột khép kín; sự việcmà tác giả đề cập trong truyện chỉ là “sự bổ sung cho các mâu thuẫn đã cós n, bất chấp có sự việc ấy hay không”. Nguyễn Minh Châu đã thông quanhững xung đột tâm lý trong truyện mà nêu ra những vấn đề đang tồn tạitrong cuộc sống hàng ngày để nhân vật và người đọc cùng luận bàn, suyngẫm” [35, Đối với loại cốt truyện sinh hoạt thế sự, tác giả khẳngđịnh “Trong các sáng tác sau 1975 của Nguyễn Minh Châu, có một số truyệnngắn được coi như là “không có cốt truyện”. Thật ra đó là những loại truyệnkể về những “sự việc đơn giản, bình thường” được xây dựng như những bứctranh đời sống, những cốt truyện không có mở đầu hay kết thúc, vắng bóngnhững thắt mở nút hồi hộp, chỉ là sự tái hiện những dòng đời đang tự nhiêntrôi chảy” [35, Đối với loại cốt truyện đời tư được xây dựng dựa trêntình huống bi kịch, tác giả khẳng định “Cốt truyện trong các truyện ngắn nàykhông dừng lại ở một thời điểm cắt ngang mà thường trải dài theo lịch sử củacả số phận, một cuộc đời với những xung đột tâm lý chồng chéo. Câu chuyệnmở ra trên nền của “tình huống xung đột cố hữu”, hầu như không có caotrào, thắt mở nút theo kiểu cốt truyện truyền thống” [35, cơ sở khảo sát những tài liệu hiện có trong tay, chúng tôi nhậnthấy trong những giới hạn nhất định, do tính chất về đối tượng, mục đích vàphạm vi nghiên cứu khác nhau nên sự quan tâm của các tác giả mới chỉ dừnglại ở những bài viết nhỏ, hoặc đề cập đến một vài phương diện thuộc kết chưa có công trình nào thật chi tiết nghiên cứu về nghệ thuật kết cấumột cách hệ thống, khi đi sâu vào phân tích vai trò, nhiệm vụ của kết cấu đốivới việc tổ chức các yếu tố nội dung và tổ chức nghệ thuật trần thuật. Trân trọngvà kế thừa nghiên cứu của các tác giả đi trước, luận văn của chúng tôi đi sâu tìmhiểu về Đặc sắc nghệ thuật kết cấu truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau Mục đích nghiên cứuNghiên cứu Đặc sắc nghệ thuật kết cấu truyện ngắn Nguyễn MinhChâu sau 1975, người viết nhằm mục đích tìm hiểu những nét đặc sắc vềnghệ thuật kết cấu trong sáng tác truyện ngắn của nhà văn để thấy đượcnhững nét đặc trưng riêng, đồng thời hiểu rõ hơn phong cách truyện ngắn củaông. Qua đó tiếp tục khẳng định bút pháp sáng tạo độc đáo và giàu màu sắcthẩm mĩ trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu, cũng như vị trí và đóng gópcủa ông đối với nền văn xuôi iệt Nam hiện Nhiệm vụ nghiên cứu- Tìm hiểu khái luận về kết cấu, bao gồm khái niệm kết cấu và vai tròcủa kết cấu đối với truyện ngắn; tìm hiểu khái quát truyện ngắn Nguyễn MinhChâu sau 1975 trên các phương diện quan niệm sáng tác, đặc điểm về nộidung và nghệ Tìm hiểu vai trò của kết cấu trong việc tổ chức các yếu tố nội dung,bao gồm tổ chức xây dựng nhân vật và cốt Tìm hiểu vai trò của kết cấu trong việc tổ chức nghệ thuật trần thuật,bao gồm tổ chức điểm nhìn trần thuật và tình huống Rút ra những kết luận cụ thể và khách quan về nghệ thuật kết cấutrong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu- Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những nét đặc sắc vềnghệ thuật kết cấu truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau Phạm vi nghiên cứu Giới hạn ở đề tài nghiên cứu, luận văn tập trungvào mảng sáng tác truyện ngắn Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau năm 1975,gồm 23 truyện ngắn, trong đó có 18 truyện ngắn được in tổng hợp trong cuốnNguyễn Minh Châu toàn tập - Tập 3 Truyện ngắn Nxbăn học, 2001, 3truyện ngắn được đăng trên báo Chú chim, Chợ Tết, Sân cỏ Tây Ban Nha12và được in tổng hợp trong cuốn Nguyễn Minh Châu toàn tập - Tập 5 Tiểuluận phê bình và Phụ lục Nxb ăn học, 2001, 2 truyện ngắn Hạng và Giaothừa được in trong cuốn Nguyễn Minh Châu, tác phẩm văn học được giảithưởng Hồ Chí Minh Nxb ăn học, 2007.6. Phƣơng pháp nghiên cứu- Phương pháp phân tích, tổng hợp dùng trong phân tích từng truyệnngắn nhằm làm rõ vai trò, nhiệm vụ của kết cấu trong tổ chức xây dựng nhânvật, cốt truyện, điểm nhìn trần thuật và tình huống truyện làm nên những nétđặc sắc về nghệ thuật kết cấu truyện ngắn Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau1975, từ đó rút ra những kết luận khái quát về vai trò và ý nghĩa của nó đốivới việc biểu hiện các giá trị nội dung và tư tưởng của nhà Phương pháp hệ thống sử dụng với mục đích nhằm tạo ra một cáinhìn hệ thống và logic trong việc hệ thống hóa những yếu tố đặc sắc nhất vềnghệ thuật kết cấu truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975, giúp xác định vịtrí truyện ngắn của nhà văn trong tiến trình vận động của văn xuôiiệt Namhiện Phương pháp loại hình dùng trong việc phân loại và xác định đặcđiểm của nhân vật, cốt truyện, điểm nhìn trần thuật và tình huống truyện,được đặt trong tương quan với vai trò, nhiệm vụ của kết Phương pháp lịch sử - xã hội dùng để làm rõ những ảnh hưởng củahoàn cảnh xã hội đối với sự đổi mới ý thức nghệ thuật, cũng như cái nhìn mớivề con người và cuộc sống chi phối đến đặc điểm truyện ngắn Nguyễn MinhChâu giai đoạn sau song với việc vận dụng phối hợp các phương pháp trên, ngườiviết còn vận dụng thao tác thống kê; phương pháp so sánh, đối chiếu ở mộtchừng mực nhất định và vận dụng lý thuyết về các khoa học liên ngành Lýluận văn học, Thi pháp học, Tự sự học,…137. Đóng góp của luận văn- Luận văn là công trình nghiên cứu một cách có hệ thống về nghệ thuậtkết cấu truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975. Kết quả nghiên cứu củaluận văn sẽ góp phần khẳng định vị trí và đóng góp của Nguyễn Minh Châuđối với nền văn học iệt Nam hiện Một số truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu được chọn giảng trongnhà trường, nên kết quả luận văn nghiên cứu hi vọng sẽ là một tư liệu thamkhảo, giúp ích cho công tác giảng dạy của giáo Cấu trúc của luận vănNgoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, phần Nội dungluận văn gồm 3 chươngChương 1 Khái luận về kết cấu và truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau 1975Chương 2 Kết cấu với tổ chức các yếu tố nội dungChương 3 Kết cấu với tổ chức nghệ thuật trần thuật14NỘI DUNGChƣơng 1KHÁI LUẬN VỀ KẾT CẤUVÀ TRUYỆN NGẮN NGUYỄN MINH CHÂU SAU Khái luận về kết Khái niệm kết cấuKết cấu là một yếu tố thuộc phương diện hình thức của tác phẩm vănhọc và được các nhà nghiên cứu quan niệm như sauCuốn Từ điển thuật ngữ văn học do Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, NguyễnKhắc Phi đồng chủ biên cho rằng kết cấu tiếng Pháp composition là“toàn bộ tổ chức phức tạp và sinh động của tác phẩm”. Để làm rõ hơn kháiniệm kết cấu, nhà nghiên cứu đã phân biệt kết cấu với bố cục và đi đến kếtluận “Thuật ngữ kết cấu thể hiện một nội dung rộng rãi, phức tạp hơn. Tổchức tác phẩm không chỉ giới hạn ở sự tiếp nối bề mặt, ở những tương quanbên ngoài giữa các bộ phận, chương đoạn mà còn bao hàm cả sự liên kết bêntrong, nghệ thuật kiến trúc nội dung cụ thể của tác phẩm. Bố cục là mộtphương diện của kết cấu. Ngoài bố cục, kết cấu còn bao gồm tổ chức hệthống tính cách, tổ chức thời gian và không gian nghệ thuật của tác phẩm;nghệ thuật tổ chức những liên kết cụ thể của các thành phần cốt truyện, nghệthuật trình bày, bố trí các yếu tố ngoài cốt truyện,… sao cho toàn bộ tácphẩm thực sự trở thành một chỉnh thể nghệ thuật” [20, cuốn 150 thuật ngữ văn học, Lại Nguyên Ân cho rằng kết cấu là“sự sắp xếp, phân bố các thành phần hình thức nghệ thuật; tức là sự cấu tạotác phẩm, tùy theo nội dung và thể tài. Kết cấu gắn kết các yếu tố của hìnhthức và phối thuộc chúng với tư tưởng. Các quy luật của kết cấu - là kết quảcủa nhận thức thẩm mỹ, phản ánh những liên hệ bề sâu của thực tại. Kết cấu15có tính nội dung độc lập; các phương thức và thủ pháp kết cấu sẽ cải biến vàđào sâu hàm nghĩa của cái được mô tả” [1, cuốn Lí luận văn học, Đoàn Đức Phương cho rằng “Kết cấu làsự tạo thành và liên kết các bộ phận trong bố cục của tác phẩm, là sự tổ chức,sắp xếp các yếu tố, các chất liệu tạo thành nội dung của tác phẩm trên cơ sởđời sống khách quan và theo một chiều hướng tư tưởng nhất định” [17, vậy, những quan niệm trên nhìn chung là tương đồng và có sựnhấn mạnh cơ bản, chúng ta có thể hiểu kết cấu là sự sắp xếp, tổchức các yếu tố bên trong và bên ngoài tác phẩm sao cho tác phẩm trở thànhmột chỉnh thể nghệ thuật thống nhất và sinh động, qua đó bộc lộ quá trìnhnhận thức và góp phần khẳng định tài năng cũng như phong cách nhà Kết cấu truyện ngắnTruyện ngắn là một thể tài tự sự và được giới nghiên cứu quan niệmnhư sauCuốn Từ điển thuật ngữ văn học do Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, NguyễnKhắc Phi đồng chủ biên cho rằng truyện ngắn tiếng Anh short story là“tác phẩm tự sự cỡ nhỏ. Nội dung của thể loại truyện ngắn bao trùm hầu hếtcác phương diện của đời sống đời tư, thế sự hay sử thi, nhưng cái độc đáocủa nó là ngắn. Truyện ngắn được viết ra để tiếp thu liền một mạch, đọc mộthơi không nghỉ … Truyện ngắn thường hướng tới việc khắc họa một hiệntượng, phát hiện một nét bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống tâmhồn của con người” [20, cuốn 150 thuật ngữ văn học, Lại Nguyên Ân cho rằng truyệnngắn là “thể tài tác phẩm tự sự cỡ nhỏ, thường được viết bằng văn xuôi, đề cậphầu hết các phương diện của đời sống con người và xã hội. Nét nổi bật củatruyện ngắn là sự giới hạn về dung lượng; tác phẩm truyện ngắn thích hợp vớiviệc người tiếp nhận độc giả đọc nó liền một mạch không nghỉ” [1, vậy, từ các quan niệm trên, ta có thể hiểu truyện ngắn là một thểtài tự sự có dung lượng nhỏ, thể hiện tính cô đúc trong quá trình phản ánhhiện thực xã hội và con người, qua đó khẳng định cách nhìn và cách nắm bắtcuộc sống rất riêng của nhà đã khẳng định “Truyện ngắn giống như một thứ tranhkhắc gỗ, lao động nghệ thuật ở đây đòi hỏi chặt chẽ, cô đúc, các phương tiệnphải được tính toán một cách kinh tế, nét vẽ phải chính xác. Đây là một côngviệc vô cùng tinh tế. Xoay xỏa trên một mảnh đất chật hẹp, chính đó là chỗlàm cho truyện ngắn phân biệt với các thể tài khác” [40, Mỗi thểloại văn học sẽ có một phương thức tổ chức riêng. Kết cấu truyện ngắn sẽkhác so với kết cấu kịch và kết cấu trữ truyện ngắn cũng như tiểu thuyết, kết cấu đảm nhiệm chức năngrất đa dạng hệ thống hóa tính cách của các nhân vật và tạo ra mối quan hệ tácđộng qua lại giữa chúng; tổ chức, sắp xếp các sự kiện, biến cố trong tác phẩmsao cho cốt truyện được gói gọn trong một khung khổ nhất định; tổ chức thờigian, không gian nghệ thuật; tổ chức điểm nhìn trần thuật; sắp xếp các yếu tốngoài cốt truyện,… qua đó bộc lộ chủ đề của tác phẩm và tư tưởng của nhàvăn. Bên cạnh việc tổ chức và sắp xếp các thành tố trên, kết cấu còn làmnhiệm vụ vừa tạo ra mối liên hệ nội tại giữa chúng để tạo nên một chỉnh thểnghệ thuật nhất định, vừa tạo nên một chất keo kết dính chúng với hiện thựcđời sống được nhà văn phản ánh trong tác phẩm và đặt trong bối cảnh văn họccủa thời điều đáng lưu tâm ở đây là do tính chất về mặt thể loại nênnhững tư tưởng mà nhà văn muốn thể hiện có thể dễ dàng được gói gọn lạitrong một khuôn khổ rộng lớn của tiểu thuyết, nhưng lại khó có thể chứa vừatrong khuôn khổ của truyện ngắn. Chính điều này đã đặt ra yêu cầu ngườinghệ sĩ trong sáng tác truyện ngắn cần phải có một lối kết cấu khác, một cấu17trúc bố cục khác so với tiểu thuyết. Nguyễn Minh Châu đã khẳng định “Nếutiểu thuyết là một đoạn của dòng đời thì truyện ngắn là một cái mặt cắt củadòng đời. Vì thế, mà cũng như kịch ngắn, truyện ngắn đòi hỏi ở người viếtmột công việc tổ chức, cấu trúc truyện hết sức nghiêm ngặt” [9, ngắn là một tác phẩm nghệ thuật được nhà văn lấy chất liệu từ hiệnthực đời sống rồi đem “chưng cất” và gói gọn lại trong một dung lượng việc này đòi hỏi sự tinh tế cao, thể hiện cái tài của người nghệ sĩ. Bởitruyện ngắn nhỏ bé nhưng lại có sức chứa nội tại rất lớn, thậm chí trở thànhmột bức tranh bao quát toàn bộ đời sống. Sức chứa ấy có mối liên quan mậtthiết với việc nhà văn vận dụng những nguyên tắc kết cấu để tổ chức xâydựng tác phẩm nghệ thuật, mà nói như Bùiiệt Thắng thì “viết truyện ngắnlà “chơi” kết cấu” [56, Chính vì vậy, để đạt được sự “tiết kiệm nghệthuật” và hướng đến sự biểu đạt có hiệu quả cao thìtrong truyện ngắn, kết cấu đảm nhiệm vai trò vô cùng quan quan niệm về kết cấu và vai trò của kết cấu trong truyện ngắn làcơ sở để chúng tôi nghiên cứu Đặc sắc nghệ thuật kết cấu truyện ngắnNguyễn Minh Châu sau Truyện ngắn Nguyễn Minh Châu sau Quan niệm sáng tác của Nguyễn Minh Châuới tư cách là một nhà văn công dân, nhà văn chiến sĩ, trong quá trìnhthể nghiệm đời sống và lao động nghệ thuật, Nguyễn Minh Châu đã tạo nêncho mình một vốn sống phong phú cùng năng lực tư duy sắc sảo và tinh tếtrên con đường hình thành nên tài năng sáng tạo. Là một người nghệ sĩ khôngchỉ dựa vào cái sẵn có của một bản năng thiên bẩm, cái vốn có của một tàinăng nghệ thuật, ở ông còn luôn có sự quan sát, suy tư và trăn trở về côngviệc sáng tác của mình và đồng nghiệp. Xuất phát từ những điều đó, NguyễnMinh Châu đã hình thành trong ông một hệ thống ý thức nghệ thuật ngàycàng trở nên toàn diện và sâu sắc trong hành trình sáng tạo của nhà Về mối quan hệ giữa văn học và đời sốngốn là một nhà văn nặng nợ với đời, trong quá trình sáng tác vănchương, Nguyễn Minh Châu quan niệm “Văn học bao giờ cũng phải trả lờinhững câu hỏi của ngày hôm nay, bao giờ cũng phải đối mặt với những ngườiđương thời về những câu hỏi cấp bách của đời sống” [9, Để làm đượcđiều đó, nhà văn cần phải bám sát thực tế đời sống và hòa mình vào nhữngbiến chuyển chung của thời đại. Ông tâm niệm cuộc đời của người viết văn là“một cuộc đời không bao giờ được phép ngừng lăn lộn trong đời sống thực tế,không bao giờ ngừng nghiên cứu và quan sát xã hội, và trong khi chăm chúđọc cái “cuốn sách khổng lồ” đó, anh ta phải đặt hết cả tâm hồn và trí tuệcủa mình vào, phải tỏ rõ chính kiến và lập trường của mình trước mỗi sự việc,mỗi hoàn cảnh, mỗi con người” [9, Về mối quan hệ giữa văn học với hiện thực và con ngườiNguyễn Minh Châu cho rằng điều cần thiết đối với một tác phẩm vănhọc là phải đảm bảo được tính chân thật khi phản ánh đời sống. Chính vì vậy,vào năm 1971, ông đã nhìn lại những hạn chế trong sáng tác văn học giaiđoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ và nhận ra rằng “Hình như cuộcchiến đấu anh hùng sôi nổi hiện nay đang được văn xuôi và thơ ca đôi khitráng lên một lớp men “trữ tình” hơi dày, cho nên ngắm nó thấy mỏng mảnh,bé bỏng và óng chuốt quá khiến người ta phải ngờ vực” [9, Ông đã tự“cởi trói thói quen sáng tác”, thoát ra khỏi những “khuôn khổ có s n”, tìmđến “một khoảng đất rộng rãi” để khám phá đời sống trong tất cả tính đa sựcủa nó. Nguyễn Minh Châu đã đi đến quan niệm ngày càng mở rộng và toànvẹn hơn về hiện thực. Đó là một hiện thực không hề tô vẽ với cả những vẻđẹp và những “khuyết tật” - một hiện thực không như những gì ta mơ viết “Các nhà văn đang cố nắm bắt không những cái thực mà cả cái hưảo của đời sống, không những nắm bắt hiện thực mà còn muốn nắm bắt cáibóng của hiện thực và cái đó mới là cái hiện thực đích thực” [9, Minh Châu quan niệm “Cuộc đời và văn học đều có chungmột tiêu điểm là con người” [9, Khi nhìn nhận lại văn học giai đoạnchiến tranh, ông nhận ra rằng nhân vật chỉ là phương tiện để xâu chuỗi cácbiến cố lịch sử nên nó thường bị mờ nhạt. Từ đó, ông nghiệm ra rằng “Phảiviết về con người. Tất nhiên con người không tách rời sự kiện chiến tranh …Rồi trước sau con người cũng đã leo lên trên các sự kiện để đòi quyền sống”[9, ới ông, thế giới bên trong tâm hồn con người chính là cái hiệnthực phong phú và bí ẩn nhất. Trong thời chiến, ông say mê đi tìm “hạt ngọcẩn giấu trong bề sâu tâm hồn con người”. Trong thời bình, ông đã tiếp cậncon người trong tính hiện thực toàn vẹn và nhận thấy “Hình như họ luônluôn có một cuộc đấu tranh bản thân giữa thiện và ác, lý trí và dục vọng, cáiriêng và cái chung ở bên trong từng con người” [9, Càng ngày ôngcàng có sự ưu ái, dùng cả bút lực và tâm lực trong khám phá đời sống nội tâmcon người. Ông tâm niệm “Nói gì thì nói, rồi thì niềm hạnh phúc lớn nhất vàcũng đồng thời là cái điều khổ ải nhất trần đời của một anh cầm bút xưa nayvẫn là công việc khám phá ra tất cả những cái gì khó nắm bắt nhất, xảy ranơi cái thế giới bên trong con người” [9, Về trách nhiệm và sứ mệnh của người cầm bútLà người luôn ý thức rất rõ vai trò của nhà văn - chiến sĩ trên mặt trậnĐảng, Nguyễn Minh Châu luôn đề cao trách nhiệm của người cầm bút đối vớiđất nước và con người “Một nhà văn chân chính đầy tài năng được đông đảongười đọc công nhận không phải chỉ vì anh ta có ngòi bút tả cảnh như vẽ, tảngười sinh động và sắc sảo là đủ, mà chủ yếu vì nhà văn đó có tài nắm bắtđược cái thần sắc của những con người và vấn đề trong thời đại mình, tráitim nhà văn có thể rung động niềm hạnh phúc và đau khổ của số đông người,nhà văn có thể thấu hiểu và tha thiết với lý tưởng nhân dân đang đổ máu vàmồ hôi để đạt tới như anh hiểu và tha thiết với những điều mình hằng mong

truyện ngắn sau 1975